Jan Grodzicki - Czyściec - czy istnieje? Drukuj
Czyściec - czy istnieje?

 

Jan Grodzicki

Czyściec

W istotę zagadnienia wprowadza nas wypowiedź ks. Marcina Ziółkowskiego, zaczerpnięta z jego dzieła pt. „Eschatologia”, czyli dzieła poświęconego „rzeczom ostatecznym”:

„Kościół katolicki... naucza, że te dusze, które w chwili rozłączenia z ciałem nie posiadają na sobie żadnych grzechów lub kar za grzechy, natychmiast dostają się do nieba; te zaś, na których ciąży przynajmniej jeden grzech śmiertelny, natychmiast po rozłączeniu z ciałami idą na wieczne męki do piekła. Dusze natomiast, które w momencie odłączenia się od ciał swoich mają jeszcze jakieś lekkie braki moralne, dostają się do czyśćca, gdzie przez cierpienia, już nie zasługujące, ale jedynie ekspiacyjne, zadośćczynią Bożej sprawiedliwości dopóty, dopóki nie wypłacą się aż do ostatniego pieniążka i nie zdobędą piękna duchowego, zdolnego je uczynić uczestnikami wiecznej chwały”1).

Zatem czyściec jest miejscem oczyszczania dusz przed wprowadzeniem ich do nieba. Kościół zdaje sobie sprawę z tego, że nie wszyscy wyznawcy są „święci”, że istnieją ludzie, którzy w chwili śmierci mają co prawda „łaskę uświęcającą”, będącą koniecznym warunkiem zbawienia, ale obciążeni są niedoskonałościami, winą oraz karą doczesną za grzechy nie odpokutowaną jeszcze lub nieodpuszczoną w drodze odpustów. Takie dusze nie zasługują na wieczne potępienie w piekle, ale też nie zasługują na niebo. Idą więc do miejsca zwanego czyśćcem. Mówiąc definitywnie:

„Czyściec jest stanem i miejscem, w którym dusze sprawiedliwych przez cierpienia wypłacają się boskiej sprawiedliwości za grzechy powszednie i kary doczesne nie odpokutowane w życiu doczesnym na ziemi. Do czyśćca więc dostają się dusze tych, którzy umierają w grzechach powszednich lub mają jeszcze do odpokutowania kary doczesne albo też posiadają złe skłonności”.

  Ponieważ ludzi „świętych” na świecie jest niewielu, można wnioskować stąd, że czyściec nie jest miejscem świecącym pustkami.

  Nauka o czyśćcu przedstawia logiczną konsekwencję dogmatu o nieśmiertelności duszy. Skoro dusza stanowi istotę samoistną i nie ginie w chwili śmierci ciała — musi gdzieś przebywać; jeśli nie w piekle i nie w niebie, to przynajmniej w miejscu pośrednim. W takim układzie rzeczy powstanie idei czyśćca było nieuniknione. Bez niej w katolickiej dogmatyce, dotyczącej zmarłych, występowałaby niepokojąca luka. Czyśćcowa idea wypełnia teoretycznie tę lukę, nie zmienia tylko stanu rzeczywistego, ponieważ Pan Bóg nadal utrzymuje w mocy zasadę odpowiedzialności człowieka z okresu życia doczesnego i nie stwarza „drugiej” szansy zbawienia w życiu np. pośmiertnym, o czym przekonuje nas Pismo św., będące Bożym drogowskazem.

OGIEŃ CZYŚĆCOWY

 

  Kościół naucza, że czyściec jest miejscem oczyszczenia dusz. W jaki sposób dusze odpokutowują tam dawne kary i oczyszczają się ze zmazy grzechu? Zagadnienie bardzo istotne! Wielu dobrych i praktykujących chrześcijan liczy na tę okoliczność w sposób szczery i poważny, uważając ją za jedyną szansę zbawienia. Otóż — w myśl nauki katolickiej — dusze czyśćcowe ponoszą oczyszczające cierpienia, polegające na karze opóźnienia oglądania Boga i karze zmysłów:

  „Kara opóźnienia oglądania Boga — pisze ks. M. Ziółkowski — nie sprawia duszom w czyśćcu tak wielkiego bólu, jakiego doznają dusze potępione w piekle z powodu pozbawienia oglądania Boga... Są pewne, że skończą się ich cierpienia i zostaną dopuszczone do oglądania Boga”3).

Gorzej jest natomiast z karą zmysłów, bo narzędziem jej jest rzeczywisty ogień, niczym właściwie — poza czasem trwania — nie różniący się od ognia piekielnego:

„Oprócz kary opóźnienia oglądania Boga dusze czyśćcowe ponoszą nadto karę zmysłów... Kościół łaciński uznaje w czyśćcu istnienie rzeczywistego ognia, który jest narzędziem kary zmysłów... Kary czyśćcowe są niewątpliwie ciężkie i dotkliwe. Niektórzy Ojcowie Kościoła mówią, że kary czyśćcowe przewyższają swoją intensywnością wszelkie cierpienia, jakie nawiedzają człowieka w życiu śmiertelnym...”4).

O wielkości tych kar czytamy w znanym katechizmie katolickim:

 „...zmazy, które w chwili śmierci są na duszy, muszą ogniem czyśćcowym być zgładzone (Św. Grzeg. Nyss.). Jak złoto oczyszczonym być musi w ogniu, zanim zajaśnieje właściwym sobie blaskiem, tak i dusza oczyścić się musi doskonale w czyśćcu, zanim zajaśnieje blaskiem gloryi niebiańskiej. W życiu przyszłym przechodzimy powtórnie chrzest przez ogień; a chrzest to długi i uciążliwy, niszczący w człowieku jak trawę wszelką naleciałość ziemską (Św. Grzeg. Naz.)... Męki czyśćca są większe, niż najstraszniejsze męki Męczenników... (Św. Aug.). Najmniejsze kary w czyśćcu są większe od największych cierpień ziemi... Wszystkie męki, jakie świat może wymyśleć, są balsamem w porównaniu do najmniejszej męki czyśćca (Św. Cyr. Al.). Ziemski ogień jest, w porównaniu z czyśćcowym, rozkosznym ogrodem (Św. Magd. Paz.)”5).

Dusze przebywają w tym straszliwym miejscu kaźni „aż się zupełnie oczyszczą i staną się zdolne wejść do nieba” 6), a okres ten wcale nie jest krótki. „Kościół modli, się — czytamy w Eschatologii — również za tych, którzy już dawno umarli. Z tej praktyki Kościoła wynika, że pobyt dusz w czyśćcu może wynosić bardzo długi okres czasu” 7). Zależy to, oczywiście, od ilości „skaz moralnych obciążających dusze”. Dla przykładu warto przytoczyć ciekawe obliczenia pewnego teologa:

„Jak długo przebywają dusze w czyśćcu? Jak długo będziesz tam cierpiał? Dajmy za każdy grzech powszedni jeden dzień pobytu w czyśćcu i przypuśćmy, że w ciągu dnia popełnia się około 30 takich grzechów. Wówczas za każdy dzień życia czeka cię 30 dni pobytu w czyśćcu, za każdy rok — 30 lat, a 50 lat — 1500 lat; w wieku 60 lat — 1800 lat. Dodaj do grzechów powszednich kilka grzechów — śmiertelnych, rozgrzeszonych co prawda, lecz nie odpokutowanych. Ileż stuleci w czyśćcu!”8).

Nie przedstawia to pocieszającej perspektywy. Kościół przyznaje, że „jak długo trwa pobyt dusz w czyśćcu, nie wiemy” 9). Przewiduje się, że czyściec będzie istniał tylko do chwili sądu ostatecznego. Dlatego tym, którzy umrą na krótko przed końcem świata, Bóg zmuszony będzie zwiększyć „intensywność kary czyśćcowej”10). O ile cierpienia dusz w czyśćcu w ogóle wzbudzają trwogę i współczucie, o tyle te ostatnie wstrząsają swą surowością i okrucieństwem. Tak mniej więcej przedstawia się katolicki program oczyszczania dusz ze zmazy grzechu. Zapytajmy, co sądzi o tym Pismo św. — najwyższe kryterium prawdy.

BIBLIJNE OCZYSZCZENIE OD GRZECHU

 

Aby móc udzielić właściwej odpowiedzi, musimy zastanowić się nad kwestią następującą: Kościół niedwuznacznie głosi zasadę oczyszczenia duszy z grzechu przez ogień. Jaki stąd wypływa wniosek? Ten mianowicie, że jeśli ogień lub jakiekolwiek inne czynniki posiadają moc oczyszczenia z przewiny grzechowej, śmierć Chrystusa była daremna. Tym prostym sposobem katolicka nauka o oczyszczaniu przez ogień obniżyła wartość Ofiary Krzyża. Ofiara ta nie była potrzebna. Wystarczyło wezwać ludzkość do prowadzenia życia zasługującego na czyściec, a wówczas ludzie sami odpokutowaliby za swoje grzechy. Wedle takiego ,,planu zbawienia” Chrystus nie potrze­bowałby cierpieć.

Pismo św. stoi na stanowisku odmiennym. Ponieważ nie można było ludzkości zbawić „znikomymi dobrami, srebrem czy złotem” 11), lub czymkolwiek innym, w tym także płomieniem ognia, Pan Bóg zmuszony był dokonać odkupienia świata przez Ofiarę Swego Syna. Dlatego prawo oczyszczania z grzechów posiada jedynie Bóg na mocy krwi Chrystusowej, co staje się udziałem człowieka, gdy wyznaje przed Nim swe grzechy i odwraca się od nich:

„Jeżeli zaś wyznajemy swoje grzechy, on wierny jest i sprawiedliwy: odpuści nam grzechy i oczyści z wszelkiej nieprawości” 12). „A przyjdźcie... mówi Pan. Choćby były grzechy wasze jako szkarłat, jak śnieg wybieleją; i choćby były czerwone jak karmazyn, będą białe jak wełna” 13).

Czynnikiem oczyszczającym jest wyłącznie „drogocenna krew Chrystusa”: „A krew Jezusa Chrystusa, Syna jego oczyszcza nas z wszelkiego grzechu” 14).

O zbawionych, którzy przyszli z wielkiej udręki prześladowań powiedziane jest: „Obmyli swe szaty i wybielili je we krwi Baranka” 13).

Nie czytamy w natchnionym Słowie, żeby „ogień” posiadał kiedykolwiek właściwości oczyszczające dusze z grzechów. Czyż przypisywanie „rzeczywistemu” ogniowi tej cechy nie jest absurdem? Owszem, Pismo św. wspomina o oczyszczeniu przez ogień fizyczny, lecz nie duszy, ale ziemi i to przy końcu świata, gdy ,,żywioły od żaru stopnieją i nie ostoi się ziemia ani dzieła jej” 16), podobnie jak uległy zagładzie miasta Sodomy i Gomory.

Ogień ten nie będzie miał charakteru ekspiacji, lecz doraźnej kary za grzech, którą jest śmierć. Pismo św. wspomina także o ogniu w znaczeniu przenośnym, jako tym, który „przychodzi ku doświadczeniu''17), czyli „ogniu doświadczeń”:

„Umiłowani, nie dziwcie się pożodze, która spada na was dla doświadczenia, jak gdyby coś niezwykłego was spotkało. Ale, będąc uczestnikami cierpień Chrystusa, radujcie się, abyście i wtedy, gdy objawi się chwała jego, radowali się z weselem” 18).

Doświadczenie przedstawia wybitne znaczenie wychowawcze w formowaniu chrześcijańskiego charakteru dla zbawiennego doskonalenia go „na podobieństwo złota, które także w ogniu próbowane bywa” 19), o czym wspomina ap. Jakub:

  „Poczytujcie to sobie za samą radość, bracia moi, gdy różne doświadczenia na was spadają. Wiecie przecież, że z tego, co wiarę waszą na próbę wystawia, rodzi się wytrwałość; a wytrwa­łymi macie się stać w pełnej mierze, aby być mężami doskonałymi i nienagannymi, którzy w niczym nie uchybiają”20).

  Jeśli więc „ogień” ma odegrać jakąś rolę w usuwaniu „moral­nych skaz duszy” i tworzeniu ,,nadprzyrodzonego piękna duchowego” — to wyłącznie „ogień doświadczeń”, a nie pośmiertne cierpienia czyśćcowe, zupełnie obce soteriologicznej (dotyczącej zbawienia) myśli Pisma św.

 

ISTNIENIE CZYŚĆCA?

 

  Istnienie czyśćca jest — jak wiadomo — jednym z artykułów wiary katolickiej. „W życiu pozagrobowym — pisze ks. M. Ziółkowski — istnieje przejściowy stan, w którym dusze... przez ponoszenie ekspiacyjnych cierpień oczyszczają się... Ta prawda jest artykułem wiary... Kościół katolicki przedkłada ją ludziom do wierzenia” 21). Ponieważ w Biblii pojęcie czyśćca nie wystę­puje, interesujący jest sposób, w jaki Kościół uzasadnia ten osobliwy dogmat. Chociaż, z punktu widzenia Ofiary Krzyża proponowany system ekspiacji jest absurdem, Kościół ośmiela odwoływać się do Pisma św. w celu udowodnienia swej teorii, powołując się zwłaszcza na dwa teksty; Pierwszy z nich to słowa Chrystusa:

  „Każdy grzech, każde bluźnierstwo będzie ludziom odpuszczone, lecz bluźnierstwo przeciwko Duchowi odpuszczone nie będzie. Jeżeli kto powie słowo przeciwko Synowi Człowieczemu, będzie mu odpuszczone; lecz jeśli je kto wyrzecze przeciwko Duchowi Świętemu, nie znajdzie odpuszczenia ani w tym, ani w przyszłym wieku” 22).

  Drugi — to słowa ap. Pawła:

  „Niech każdy baczy na to, jak buduje... otóż jakość pracy każdego wyjdzie na jaw. Dzień Pański to ujawni. Albowiem zjawi się w łunie ognia; a w ogniu tym wypróbowana zostanie wartość pracy każdego. Jeżeli czyjaś budowla się ostoi, otrzyma nagrodę. A czyje dzieło spłonie, ten utraci nagrodę; sam jednak zbawiony będzie; będzie to jednak tak, jak gdyby przeszedł przez ogień” 23).

  Z pierwszego tekstu, wskazującego na to, iż grzech przeciwko Duchowi Świętemu nie będzie odpuszczony ani w tym, ani przyszłym wieku, wynikać ma, ,,że w przyszłym życiu są odpuszczane pewne grzechy — pisze ks. Ziółkowski. — Na pewno nie są odpuszczane w niebie, gdyż tam nikt z błogosławionych nie posiada na sobie najmniejszej skazy moralnej; nie ma odpuszczenia grzechów również i w piekle. Musi więc być jakieś trzecie miejsce w życiu pozagrobowym, gdzie Bóg odpuszcza grzechy. Tym miejscem jest czyściec” 24) — konkluduje teolog. Drugi tekst natomiast miałby wskazywać, że ap. Paweł mówiąc o ogniu miał na myśli czyściec: „Budowniczy, (którego dzieło spłonęło — u. m.) wprawdzie będzie zbawiony; zanim jednak osiągnie wieczną szczęśliwość, musi przedtem przejść przez ogień i w ten sposób ponieść karę za to, że w pracy szedł nieraz za zasadami mądrości tego świata”25).

WYJAŚNIENIE

 

Nawiązując do wypowiedzi Chrystusa należy stwierdzić, że interesujące nas zdanie nie brzmi: „...ani w tym, ani w przyszłym życiu”, co mogłoby sugerować istnienie jakiegoś „życia pozagrobowego”, lecz „...ani w tym, ani w przyszłym wieku”, wskazując na wiek obecny, czyli świat doczesny, oraz wiek przyszły, tj. świat, który nastanie, wieczny, nowy. Bóg stworzył ziemię na wiekuiste i szczęśliwe mieszkanie26). Przez grzech ziemia uległa zanieczyszczeniu i zepsuciu27). W tym stanie nie może się stać wieczną ojczyzną zbawionych. Dlatego przy końcu historii świata zostanie oczyszczona z grzechów i grzeszników za pośrednictwem ognia gehenny i odnowiona na podobieństwo pierwotnego piękna i doskonałości. Nastanie wówczas nowa era, nowy, nieprzemijający wiek na nowej, wspaniałej i bezgrzesznej ziemi. Opiewali tę ziemię w swych natchnionych pieśniach i proroczych wizjach mężowie Boży wszystkich czasów. Prawda ta nie była obca apostołom. Dość wspomnieć wypowiedź ap. Piotra:

„Dzień Pański nadejdzie jak złodziej i wówczas niebiosa z wielkim szumem przeminą, żywioły od razu stopnieją i nie ostoi się ziemia ani dzieła jej... Otóż my, opierając się na obietnicy Jego, oczekujemy nowych niebios i ziemi nowej, w których sprawiedliwość zamieszka” 28).

Prawdę o odnowieniu świata uznaje także Kościół katolicki, co może nie jest znane ogółowi wiernych. Tym chętniej cytujemy:

„Koniec świata — pisze ks. M. Ziółkowski — to tylko kres starej postaci ziemi. „Przemija postać tego świata”. — mówi św. Paweł. Wszystko, co istnieje na ziemi, przeminie i zostanie zniszczone przez pożogę kosmiczną, jednak ziemia nie ulegnie unicestwieniu. Pożar kosmiczny oczyści ją ze skażenia tak, jak ogień oczyszcza metale. Po tym pożarze kosmicznym nastąpi palingeneza ziemi; z powszechnego chaosu żywiołów wyłoni się znowu odrodzona ziemia jako nowe arcydzieło wszechmocy i mądrości bożej”29).

Otóż Chrystus — mówiąc o przyszłym wieku — miał na myśli ten właśnie nowy i odrodzony świat. Grzechy przeciwko Duchowi Świętemu nie zostaną odpuszczone ani teraz, ani potem. Oznacza to, że nie zostaną odpuszczone nigdy. Z wypowiedzi Jezusa nie można wnioskować o życiu pozagrobowym, o istnieniu czyśćca i możliwości odpuszczania tam grzechów. Tekst pierwszy nie potwierdza katolickiego dogmatu.

Podobnie nie potwierdza go wypowiedź ap. Pawła, który prze­cież nie naucza, że budowniczowie, uczestniczący w budowie Królestwa Bożego, których „dzieło spłonie”, będą zbawieni przez ogień — czyli jak mówi ks. M. Ziółkowski — „muszą przedtem przejść przez ogień i w ten sposób ponieść karę” — lecz: „tak, jak gdyby przeszli przez ogień”, czyli jakby raczej uszli z ognia. Apostoł zawarł w swym oświadczeniu głęboką prawdę. Dzień ostateczny „wykaże moralną wartość pracy wszystkich, którzy brali udział w budowaniu Kościoła. Ogień, którego Bóg użyje jako narzędzia do odnowienia świata, wypróbuje robotę każdego. Dzieł solidnych, a więc takich, które są ze złota, srebra lub drogich kamieni, ogień nie zniszczy; ci zaś, którzy tę pracę wykonywali, otrzymają w dniu sądu nagrodę, — wieczną szczęśliwość. To zaś, co było budowane z lichego materiału, a więc: z drewna, siana lub słomy, ogień strawi i obróci w popiół. Budowniczy wprawdzie będzie zbawiony...” 30), lecz z trudem ujdzie losu, jaki dotknie jego „dzieła”. Będzie jak ,,głownia wyrwana z ognia” 31).

  Apostoł, przedstawił sytuację sługi Bożego, który mimo zaniedbań w dziele życia u s z e d ł z ledwością — dzięki osobistej wie­rze i nawróceniu — kary potępienia. Niemiłe jest oglądanie zagłady własnego dzieła. Przykładem może służyć Lot, który byłby niechybnie podzielił los sodomczyków, gdyby nie zostało mu okazane miłosierdzie Boże, on zaś nie usłuchał stanowczego wezwania do opuszczenia miasta. Chociaż uszedł z życiem, był świadkiem ruiny wszystkich swych życiowych zamierzeń.

  Słowa ap. Pawła nie postulują nauki o czyśćcu. Dodać należy, iż w naświetleniu apostoła ogień Dnia Pańskiego ma wypróbować „wartość pracy każdego”, a nie dokonać oczyszczenia duszy. W wypowiedzi wielkiego apostoła chodzi o doświadczenia „dzieła” sług Bożych, a nie ich samych. Doszukiwanie się w tym czyśćca jest błędne z punktu widzenia egzegezy biblijnej.

  Wielu pisarzy katolickich przyznaje, że nauka o czyśćcu nie znajduje potwierdzenia w Biblii:

„Wolelibyśmy zwracać się raczej ku generalnym zasadom Pisma św., niż ku poszczególnym tekstom, często sztucznie dobranym w celu uzasadnienia czyśćca. Wątpimy, czy zawierają odnoszące się do tej sprawy aluzje”32).

  Nauka o czyśćcu wywodzi się ze starożydowskiej literatury apokryficznej, zwłaszcza z 2-ej księgi Machabejskiej i jest tworem powstałym na podłożu wierzeń pogańskich, równolegle z nauką o nieśmiertelności duszy:

  „Wiarę w istnienie czyśćca znajdujemy u wszystkich ludów — pisze ks. Fr. Spirago — Egipcjanie przyjmowali wędrówkę dusz, oczyszczających się przez wchodzenie w różne ciała zwierzęce. Grecy mają podanie o Prometeuszu, który za wykradzenie ognia z Nieba przykuty byt do skały w Kaukazie, a sęp szarpał mu ciągle wątrobę, aż uwolnił go Herakles”33).

Wpływ wierzeń pogańskich jest oczywisty. Ale czyż godzi się chrześcijaninowi czerpać zasady swego credo ze źródeł religii pogańskich? Bóg nawołuje: „Słuchajcie słowa, które mówi Pan... „wedle dróg pogańskich nie uczcie się, bo ustawy narodów próżne są” 34).

 

CZYŚĆCOWY HANDEL DUSZ

 

Mimo jasnej i przekonywającej nauki Słowa Bożego w przedmiocie zadośćuczynnej Ofiary Jezusa, jak również braku dowo­dów istnienia czyśćca, Kościół katolicki czyni z dogmatu wdzięczny teren swych duszpasterskich zabiegów. Naucza, iż żyjący wierni mogą przyjść z pomocą duszom cierpiącym w ogniu czyśćcowym i przyczynić się do skrócenia lub złagodze­nia ich kar, a nawet wyzwolenia z ognistych czeluści:

„Biedne dusze czyśćcowe — czytamy w katechizmie — nie są w stanie pomagać sobie same, nie mogą bowiem już spełniać dobrych uczynków na zgładzenie kar grzechowych. Minął już dla nich czas łaski i zasługi, a nastał czas zapłaty i pokuty. Po śmierci nie można już nic działać (Jan 9,4). Tylko przez znoszenie nałożonych im cierpień mogą te dusze spłacać zaciągniętą winę. Pić muszą do dna ten kielich goryczy, bez pociechy i możności ulżenia sobie... My jednak, żyjący na ziemi, możemy przyczynić się do zmniejszenia i złagodzenia ich mąk. Możemy im pomoc przez ofiarę Mszy świętej, modlitwę, jałmużnę i inne pobożne uczynki... Najlepszą i najpewniejszą pomocą jest w tym wypadku Ofiara Mszy ś w i ę te j” 35).

  Wyznaczone środki pomocy dostępne są każdemu. Kościół orzekł już o tym na soborach: lugduńskim II, florenckim i trydenckim. Szeroko zwłaszcza udostępniony został czynnik najbardziej niezawodny, jakim jest msza. Wierni mogą nabywać ją za pewną opłatą, bez ograniczeń, w intencji dusz znajdujących się w czyśćcu. Znając naturalny lęk przed ogniem oraz chęć przyjścia bliźnim z pomocą, duszpasterze podejmują różne dostępne im środki w celu zwiększenia zainteresowania ludu sprawą własnego przede wszystkim wybawienia, a następnie — dusz czyśćcowych. Przemawiają do rozsądku i wyobraźni. Cen­nego materiału, dostarczają zwłaszcza nauki katechizmowe. Oto kilka przykładów:

  „Kto tu na ziemi odpokutowuje swe grzechy, płaci kilkoma groszami dług 1000 dukatów; kto zaś odpokutowuje grzechy dopiero w przyszłym życiu, płaci 1000 dukatów za dług kilku groszy”36).

  „...choć może niektóre dusze godzinę tylko pozostają w czyśćcu, to pewnie ciągnie się im ta godzina niesłychanie długo”37).

  „...rodzaj kar czyśćcowych stoi w ścisłym związku z popełnianymi grzechami. Kto więc np. grzeszył nieumiarkowaniem, cierpi w czyśćcu głód i pragnienie... Święta Brygida widziała dusze, dręczone najwięcej na tych członkach, którymi najwięcej grzeszyły”38).

  Nauki te zdolne są wstrząsnąć do głębi i zachęcić największych nawet grzeszników do szybkiego korzystania z pokutnych udogodnień, tym bardziej że kilkoma zaledwie groszami można spłacić „dług 1000 dukatów”. Szczególny obowiązek spoczywa również na żywych względem dusz przebywających w czyśćcu. Wszyscy winni im spieszyć z pomocą, lecz w pierwszym rzędzie najbliżsi. Kościół nie szczędzi wysiłków w celu pobudzenia wiernych do ofiarnego zakupywania mszy za zmarłych. Oto fragment pewnego kazania:

  „Stoisz przy łożu śmierci. Ściskasz kostniejącą rękę i mówisz: „Zawsze będę o tobie pamiętał”. W tym najsmutniejszym momencie, gdy kończy życie twoja matka lub ojciec, albo przyjaciel, składasz tak uroczystą obietnicę. Jest to obietnica wierności... A jak wygląda wierność twego przyrzeczenia? Czy dusza wciąż jeszcze oczekuje przy sadzawce Betesda na poruszenie wody? Spójrzmy na dusze w czyśćcu, o których powinniśmy pamiętać! Cierpią pragnienie, podczas gdy my pijemy i jesteśmy nasyceni. Pozbawione są odpoczynku, gdy my śpimy i możemy odpoczywać. Jęczą z powodu straszliwego bólu, gdy bawimy się. Pochłaniają ich płomienie, gdy biesiadujemy. Wołają do ciebie o pomoc, proszą i błagają o litość, o modlitwy i ofiary, które obiecywałeś. Modlitwą łagodzimy ich ból. Uwolnienie od mąk przyspieszamy ofiarą Mszy świętej. Co czynimy dla tych istot? Zapominanie o losie tych, którzy odeszli wcześniej, jest bez wątpienia jedną z tajemnic życia ludzkiego. Według obowiązujących uchwał Soboru Trydenckiego „czyściec istnieje, a dusze tam zatrzymane są wspomagane modlitwami wiernych, przede wszystkim, zaś przyjemną Ofiarą Ołtarza”. Pamiętajmy w czasie Mszy świętej o naszych zmarłych. Zamawiajmy Msze św. za ich dusze”39).

  Jeśli słowa cokolwiek znaczą, to apel ten może poruszyć najbardziej zatwardziałe serca. Któż nie chciałby przynieść jakiejś ofiary, lub dać na mszę, aby złagodzić żar płomieni trawiących duszę bliskich mu istot, aby skrócić ich cierpienia? Czyż nie jest okrucieństwem pozbawiania ich choćby na chwilę pomocy? Tym sposobem wzrasta ilość mszy wotywnych w intencji dusz czyśćcowych. Jeśli celebrowanie mszy posiada znaczenie zbawienne dla dusz w czyśćcu, to bez wątpienia pozycja bogaczy jest uprzywilejowana. Jest to smutnie i jakże obce duchowi Ewangelii! Na pocieszenie dodać trzeba, że nikt nie wie, które dusze i jak długo przebywają w miejscu czyśćcowej kaźni oraz jaka jest rzeczywista wartość mszy. Znamienną notatkę zamieszcza odnośnie do tego przedmiotu ks. B. L. Conway:

  „Wszystkie Msze św. i modlitwy za zmarłych zależne są od tajemnicy łaski i woli Bożej. Bóg pozostaje nieskończenie sprawiedliwym Sędzią i dlatego ofiara Mszy św. może mieć różny wpływ na losy poszczególnych dusz... Wartość każdej Mszy świętej jest nieskończenie wielka. Nigdy jednak nie wiemy z całą pewnością, czy Bóg zastosował ją wobec duszy, dla której była przeznaczona, choć wiemy, że Bóg nie pozostaje głuchy na nasze modlitwy”40).

Tak więc, w jakim stopniu zakupywane msze i składane jałmużny pomagają duszom czyśćcowym, nie jest wiadome nawet Kościołowi; wiadome jest natomiast, w jakim zakresie ofiary te pomagają kościelnemu skarbcowi. Doktryna czyśćca okazuje się sprawnym narzędziem podtrzymywania wśród wyznawców poczucia zależności od jurysdykcji kościelnej, a zarazem kościelnych dochodów.

 

BEZ PIENIĘDZY

 

  Gdyby zbawienie uzależnione być miało od ilości dóbr materialnych, np. od ilości zakupywanych mszy, biednych pozbawionoby przywileju wejścia do Królestwa Bożego.

Pieniądze odgrywają pewną rolę w doczesności, lecz, w obliczu wieczności pozbawiane są jakiegokolwiek znaczenia. Bogactwo samo w sobie nie jest grzechem, stwarza jednak ponętną i pełną pokuszeń drogę życia. Dlatego Chrystus nauczał:

  ,,Zaprawdę powiadam wam, bogacz tylko z trudnością wejść może do królestwa niebieskiego. Jeszcze raz powtarzam wam: Łatwiej przejdzie wielbłąd przez ucho igielne, niż bogacz wejdzie do królestwa Bożego” 41).

  Jeśliby Jezus stał na stanowisku możności nabycia zbawienia za dobra materialne, nigdy by nie przytoczył przypowieści o nierozumnym bogaczu 42) oraz o bogaczu i Łazarzu 43). Przeciwnie, uznałby pieniądze za ważny czynnik zbawienia. Tymczasem wobec Boga wszyscy ludzie zajmują jednakową pozycję bez względu na pochodzenie, rasę, zamożność, wykształcenie, przynależność narodową lub wyznanie. Jest to absolutna równość ludzi i narodów. Z drugiej strony zbawienie — to jedyne dobro, które można nabyć bez pieniędzy. Jakże w świetle tej oczywistej prawdy wygląda katolicka praktyka czyśćcowych transakcji i religijnego merkantylizmu? Na szczęście ewangeliczne założenia chrystianizmu oparte są na zgoła odmiennych zasadach. Pan Bóg oferuje zbawienie pod tytułem darmym, a propozycja Jego obejmuje wszystkich bez wyjątku, bogatych i biednych, wielkich i małych, wykształconych i prostych:

  „Nuż wszyscy pragnący pójdźcie do wód, i wy co nie macie pieniędzy, pójdźcie, kupujcie i jedzcie; pójdźcie, mówię, kupujcie bez pieniędzy i bez zapłaty, wino i mleko” 44).

Osobliwe poselstwo Jezus kieruje do strudzonych życiem:

  „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy strudzeni jesteście i uginacie się pod ciężarem, a was pokrzepię... znajdziecie odpoczynek dla dusz waszych” 45).

  W wezwaniach tych brzmi nuta wiekuistej miłości Tego, „który chce, aby wszyscy ludzie doszli do poznania prawdy i byli zbawieni”46). Gdy Szymon usiłował nabyć za pieniądze dar Ducha Świętego, ap. Piotr zgromił go surowo: „Lecz Piotr odparł mu: ,,Niech pieniądze te przepadną, a ty z nimi, skoro myślałeś, że za pieniądze można kupić dar Boży. Nie masz żadnego udziału ni prawa do tego, bo serce twe nie jest prawe wobec Boga. Pokutuj zatem i odwróć się od tej złości twojej, błagaj Pana, a może dostąpisz odpuszczenia tego, czegoś pożądał w swym sercu. Widzę bowiem, że pogrążyłeś się w gorzkiej żółci i w więzach nieprawości” 47). Kościół, postępujący w myśl metody Piotrowiej, zasługiwałby na szacunek. Ustałby handel rzeczami świętymi. Ponieważ apostołowie piętnowali wszelkie przejawy religijnego kupiectwa w zakresie łaski Bożej i zbawienia, ośmielamy się mówić o tej drażliwej sprawie otwarcie. W zamian za łaskę Pan Bóg żąda jedynie człowieczego serca:

  „Daj mi, synu mój, serce twoje, a oczy twoje niech strzegą dróg moich” 48).

Spędzający sen z powiek opis mąk, jakie cierpią dusze czyśćcowe, utrzymuje Kościół katolicki w stanie wewnętrznej dyscypliny. Terror moralny i psychiczny w sprawach wiary jest potężnym czynnikiem oddziaływania na wiernych. Wstrzą­sającą relację na ten temat zamieszcza w swym dziele p. Maria E. Walsh:

  „Nigdy nie zapomnę wrażenia, jakie pozostało w naszej parafii po nabożeństwie misyjnym. Ksiądz, pragnąc nakłonić wiernych do spowiedzi, przytoczył następującą historię: Młoda dziewczyna dopuściła się w towarzystwie swego brata haniebnego grzechu. Brat wyspowiadał się i otrzymał rozgrzeszenie. Siostra tego nie uczyniła. Wyrzuty sumienia doprowadziły ją do psychicznego wyczerpania. Wkrótce zapadła na ciężką chorobę, na którą nie skutkowało żadne lekarstwo. Przypisywano to karze za grzech. Podczas agonii poczęła szarpać włosy i wyrywać je. Oczy zamieniły się w ogniste kule, a język wysunął się z ust. Zrozpaczona rodzina wezwała księdza, a gdy ten wszedł do pokoju, umierająca dziewczyna zawołała: „Wyjdź Ojcze duchowny, odejdź stąd. Zostałam już potępiona. Wrota piekła rozwarły się przede mną i odczuwam zbliżające się męki, na które zostałam skazana na wieczne czasy”. Słuchając takich nauk, młodzieńczy mój umysł nie mógł pojąć Boga jako kochającego Ojca i Chrystusa, umierającego za nasze grzechy Zbawiciela. Bóg przedstawiony został jako tyran, karzący w nienawiści i zemście wszystkich, którzy popełniali grzechy śmiertelne. Byłam przerażona myślą możności przeoczenia jakichś grzechów podczas spowiedzi, a w konsekwencji skazania na straszliwe męki wśród płomieni czyśćca albo piekła, że po tysiąckroć przeklinałam dzień swego narodzenia. Ci, którzy przebyli podobne doświadczenie, znają strach wypływający z widma czyśćcowych cierpień, nękający ustawicznie szczere umysły praktykujących katolików”49).

 

DROGA POKOJU

 

Pokojem dla zalęknionych dusz pozostaje Chrystus i płynąca z Jego życia i śmierci nadzieja zbawienia. „Bo ja znam myśli, które chowam o was, mówi Pan, myśli pokoju, a nie udręczenia...”50). „To mówi Pan, odkupiciel twój, Święty Izraela:

,,Ja Pan, Bóg twój, który cię uczę pożytecznych rzeczy i kieruję tobą na drodze, którą idziesz. O, gdybyś był zważał na przykazania moje, stałby się był pokój twój jak rzeka, a sprawiedliwość twoja jako fale morskie...” 51).

Tam, gdzie występuje miłość do Boga, nie ma miejsca na bojaźń, gdyż „doskonała miłość wypędza bojaźń”52). Każdy grzesznik posiada nieograniczony dostęp do Ojca światłości. Przypowieść o synu marnotrawnym pokazuje drogę, która prowadzi do pojednania z Bogiem. Nie jest właściwe modlenie się do dusz czyśćcowych, mimo że Kościół przewiduje tę praktykę 53), nie jest słuszne modlenie się za dusze czyśćcowe; a już zgoła nierozsądne jest odkładanie zbawienia na czas życia pośmiertnego. Pojednanie z Bogiem i uświęcenie duszy — tzn. osiągniecie „piękna duchowego”, zdolnego uczynić człowieka „uczestnikiem wiecznej chwały” — musi nastąpić w doczesności, zanim przerwie się „sznur srebrny” życia i „wróci się proch do ziemi swej, z której był, a duch (dech życia) wróci się do Boga, który go dał”54), ponieważ w grobie nie ma „ani działalności, ani rozumu, ani mądrości, ani umiejęt­ności” 55) i żadna z wielkich i ważnych decyzji nie może być tam spełniona.

  „Umarli nic więcej nie wiedzą” — naucza mędrzec Pański” 56). Karta życia zamyka się, a „uczynki ich idą za nimi” 57).

  Uświęcenie duszy — to odrodzenie z Ducha Świętego przez „Słowo Boże, które żyje i trwa” 58), to życie wiary „oczyszczające serce” 59), to wiara, która „przez miłość w czyn się obraca” 60), to posłuszeństwo „dla prawdy, uświęcające dusze”61), to dzieło łaski, która „poucza nas, byśmy wyrzekłszy się bezbożności i pragnień doczesnych, rozsądnie, sprawiedliwie i pobożnie żyli na tym świecie, w oczekiwaniu błogosławionej nadziei i objawienia się chwały wielkiego Boga Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa” 62), to wreszcie duchowy rozwój „na miarę pełnego wzrostu dojrzałości Chrystusowej” 63). Ap. Paweł napomina, by nie lekceważyć sobie „tak wspaniałej nauki o zbawieniu”64). Czyściec jest ludzkim wymysłem. Czy słuszne jest odkładanie oczyszczenia duszy na czas nieistniejących w rzeczywistości mąk czyśćcowych?

 

 

         1)           Eschatologia, str. 30.        

         2)           Tamże, str. 246.

         3)           Tamże, str. 257.

         4)           Tamże, str. 158. 259.

         5)           Ks. prof. Spirago, Katolicki, katechizm ludowy, cz. I, str. 403. 405.  

         6)           Ks. M. Ziótkowski, dz. cyt., str. 261.  

         7)           Tamże, str. 262.  

         8)           Esther Muzzarelli, The Month of Mary, str. 75.  

         9)           Ks. M. Ziółkowski, dz. cyt., str. 261.

      10)            Tamże, str. 264.

      11)            Por. l Piotra l, 18.  

      12)            l Jana l, 9.  

      13)            Izaj. l, 18.  

      14)            l Jana l, 7.  

      15)            Obj. 7, 14.  

      16)            2 Piotra 3, 10 tł. ks. E. Dąbrowskiego.

      17)            l Piotra 4, 12 tł. gdańskie.  

      18)            l Piotra 4, 12. 13 tł. E. Dąbrowskiego.

      19)            l Piotra l, 7.  

      20)            Jakub l, 2—4.  

      21)            Dz. cyt., str. 250.

      22)            Mat. 12, 31. 32.  

      23)            l Kor. 3. 10—15.  

      24)            Dz. cvt., str. 252.  

      25)            Tamże, str. 252. 253.  

      26)            Por. Izaj. 45, 18.  

      27)            Por. Izaj. 24, 5.

      28)            2 Piotra 3, 10—13 tł. ks. E. Dąbrowskiego.      

      29)            Dz. cyt., str. 419.

      30)            Tamże, str. 252.  

      31)            Amos 4, 11; Zach. 3, 2.  

      32)            The Catholic Dictionary, str. 704.  

      33)            Dz. cyt., st. 407.  

      34)            Jer. 10, 2. 3.

      35)            Ks. prot. Fr, Spirago, dz. cyt., str. 408.  

      36)            Tamże, str. 405.  

      37)            Tamże, str. 406.  

      38)            Tamże, str. 407.

      39)            The Jesuit Seminary News, T. III, Nr 9/1928, str. 70.

      40)            The Question Box Answers, str. 325.  

      41)            Mat. 19, 23.  

      42)            Łuk. 12, 13—21.

      43)            Łuk. 16, 19—31.

      44)            Izaj. 55, tł. gdańskie.  

      45)            Mat. 11. 28.  

      46)            l Tym. 2, 4 tł. ks. E. Dąbrow­skiego.  

      47)            Dz. Ap. 8, 20—23.  

      48)            Przyp. 23, 26.

      49)            The Wine of Roman Babilon, str. 84. 85.  

      50)            Jer. 29, 11.  

      51)            Izaj. 48, 17. 18.  

      52)            l Jana 4, 8.

      53)            Por. ks. M. Ziółkowski, dz. cyt., str. 264.  

      54)            Kazn. 12. 6. 7.  

      55)            Kazn. 9, 10.

      56)            Kazn. 9, 5.  

      57)            Obj. 14, 18.  

      58)            l Piotra l, 28.  

      59)            Por. Dz. Ap. 15,

      60)            Gal. 5, 6.  

      61)            l Piotra l, 22.  

      62)            Tyt. 2, 12. 13 tł. ks. E. Dąbrowskiego.

      63)            Efez. 4, 13 tł. jak wyżej.  

      64)            Hebr. 2, 3.